O`zbekiston
davlat mustaqilligiga erishgach, yangi suveren davlat maqomini konstitutsiyaviy
jihatdan mustahkamlab qo`yish muammosi yuzaga keldi.
O`zbekiston Prezidenti mamlakatni o`zining
rivojlanish yo`lini konstitutsiyaviy asosda belgilab olishi zarurligini
bir necha bor ta'kidlagandi. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov “Davlatimizning kelajagi, xalqimizning taqdiri ko`p jihatdan
Konstitutsiyamiz qanday bo`lishiga bog`liq”, – degan edilar.
Sovetlar hokimiyatini o`rnatgan
bolsheviklar (masalan: Turkiston ASSRning 1918-yilgi Konstitutsiyasi, O`zbekiston SSRning 1927; 1937; 1978-yilgi Konstitutsiyalari) mustamlakachilik siyosatini, yangi-yangi hujjatlar qabul qilish usullari
bilan amalga oshira boshlaganlar. Shuningdek, kommunistik partiya olib borgan
siyosat tufayli millionlab begunoh kishilarning qatag`on qilinishiga, qonunsiz,
sudsiz yo`q qilib yuborilishiga shart-sharoitlar yaratilgan. Shunga qaramasdan,
O`zbekiston xalqining mustaqillik uchun olib borgan sa'i harakatini 1989-yildan boshlab I.A.Karimov
O`zbekiston xalqining asriy istiqlol orzularini ro`yobga chiqardi.
Konstitutsiyamizning yaratilishida, muhokama qilinishida va qabul
qilinishida Konstitutsiyaviy komissiyaning Raisi, O`zbekiston Respublikasi
birinchi Prezidenti Islom Karimovning rolini alohida ta'kidlash lozim. U kishi nafaqat
Konstitutsiya ishlab chiqish tashabbuskori, nafaqat loyiha tayyorlash ishlariga
rahbar, balki
Asosiy Qomusning tub mohiyati, falsafasi, asosiy g`oyalarining muallifidir. Islom Karimov Konstitutsiyaning har bir moddasini aqli va yuragi bilan his
etdi, uni pishitdi va takomillashtirdi.
Undagi qoidalar Islom Karimov ifodalab bergan
g`oya va prinsiplarni mustahkamladi. Konstitutsiya loyihasi o`zining tuzilishi bilan
O’zbekiston Prezidentining ulkan yaratuvchilik va islohotchilik faoliyati
natijasi ekanligini ko`rsatib turardi. Shuningdek uning zimmasiga jamiyatni yangilash,
o`tish davrining murakkab sharoitida davlatimizni ijtimoiy-iqtisodiy,
siyosiy, davlat-huquqiy va ma'naviy jihatdan rivojlantirishning pishib yetilgan
muammolarini hal qilish kabi tarixiy vazifani yukladi. Ushbu vazifalarni amalga
oshirishda birinchi Prezidentimiz buyuk davlat va jamoat arbobi, iste'dodli
siyosiy yetakchi sifatida namoyon bo`ldi.
Konstitutsiya loyihasini tayyorlash borasidagi barcha
ishlar birinchi Prezidentimiz Islom Karimovning bevosita rahbarligida amalga
oshirildi.
Prezident Konstitutsiyaviy komissiya ish boshlashi bilan
respublikamizning o`ziga xos jihatlarini va xususiyatini munosib ravishda aks
ettiradigan, xalqaro standartlarga to`liq javob beradigan, jahon tajribasini, demokratiya va eng rivojlangan mamlakatlar konstitutsiyaviy qonunchiligi erishgan
yutuqlarni inobatga oladigan Asosiy Qonun
loyihasini tayyorlashga yo`naltirilishini ta'minlashga harakat qildi. Loyihani tayyorlash
chog`ida Yevropa, Osiyo, Amerika mamlakatlarining konstitutsiyalari o`rganib chiqildi. U inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi va inson
huquqlariga oid boshqa xalqaro hujjatlarni inobatga olgan holda
tayyorlandi.
O`zbekistonning yetakchi huquqshunos olimlaridan biri, o`sha paytda Konstitutsiyaviy komissiyaning a'zosi bo`lgan akademik
Sh.Z.O`razayev shunday xotirlaydi: "Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov shunda ham juda taqchil vaqtidan fursat ajratib,
Konstitutsiya loyihasini tayyorlash bo`yicha tuzilgan ishchi guruhning
a'zolarini qabul qilar, loyihani qayta-qayta
o`qib chiqar, uning matnini chuqur mushohada qilar va unga tuzatishlar
kiritardi. Bu kishining g`oyat ajoyib tahlil qobiliyati, kelajakni oldindan
ko`ra olishi, nozik his etish iste'dodi bizni nihoyatda hayratga solardi. U
mehnatga doimo tayyor, hamisha izlanishda, ishning mohiyatini tushunishga va u
bo`yicha eng maqbul qaror chiqarishga
intilardi. Konstitutsiyaviy komissiyaning raisi loyihaning har bir
tafsilotiga e'tibor berar, unga o`z qo`li bilan tuzatishlar va aniqliklar
kiritardi, ishga astoydil yondashish, ishbilarmonlik va bilimdonlik namunasini
ko`rsatar edi. Islom Karimov – o`ziga nisbatan juda talabchan shaxs. Ko`pincha,
nazarimizda uning bu talabchanligi o`ziga nisbatan shafqatsizlikka yaqinlashib
ketardi. U yarim tungacha ishlar va ishning juda katta qismini o`z zimmmasiga olardi. Kunlar ketidan kunlar, shanba va yakshanba dam olish kunlari ham shu tariqa o`tardi". Mustaqil O`zbekistonning birinchi Konstitutsiyasi xalqchil qomusdir. Sababi – uning loyihasi ustida, Islom Karimov ta’kidlaganidek, taxminan ikki yil davomida ishladik. U ikki yarim oy
mobaynida umumxalq muhokamasidan o`tdi, xalqning fikr xazinasi durdonalari
bilan boyitildi, sayqal
topdi. Asosiy Qomusimizda fuqarolarning ahilligi, xalqimizga xos odamiylik, umuminsoniy
qadriyatlarga ixlos kabi yaxshi sifatlar
o`z aksini topgan. Yurtimizga xos qardoshlik va do`stlik an'analari, o`zining
boy va teran tarixiga ega bo`lishi, xalqlarning o`zaro totuvligi va
qo`shnichiligi prinsiplari ham Konstitutsiyamizda muhim o`rin tutadi.
Islom Karimov Konstitutsiya loyihasini ayollar va erkaklarning teng
huquqliligi, davlatning madaniy yodgorliklar, onalik va bolalikni muhofaza
qilish haqidagi moddalar bilan to`ldirishni taklif qildi, asosiy e'tiborni
Konstitutsiyaning inson va fuqarolar erkinliklari va burchlarini qonuniy
mustahkamlovchi moddalariga qaratdi. Prezident Konstitutsiya loyihasini birinchi marta e'lon qilguncha to`rt marta, keyingi
e'lon qilingunicha esa yana ikki marta tahrir qildi. Fuqarolarning aniq
takliflari va mulohazalarini o`rganib chiqib, Oliy Kengash sessiyasidan avval
loyihani qo`lida qalam bilan yana bir bor ko`rib chiqdi.
Islom Karimovning Konstitutsiyada o`z aksini topgan g`oyalari uning 1992-yil yozida chop etilgan
"O`zbekistonning o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li" asarida ifodalab
berildi. U shunday deb yozgan edi: "Mustaqil O`zbekistonning birinchi
Konstitutsiyasi yangi jamiyatning ishonchli huquqiy kafolatlarini
shakllantiradi va mustahkamlaydi. Bu Asosiy Qonun har tomonlama va chuqur
o`ylangan umumxalq muhokamasidan keyin demokratik
yo`l bilan qabul qilinadi. Umumiy g`oyasiz bizning ko`p millatli
mamlakatimizda mustahkam ma'naviy makonni yaratish mumkin emas. Konstitutsiya
bizga inson huquqlari, ozodlik, barqarorlik va taraqqiyot majmuini
ifodalaydigan demokratik, huquqiy va adolatli davlatni qanday qilib qurish
yo`llarini ochib beradi".
"Darhaqiqat, – deb yozadi
O`rta Osiyo bo`yicha taniqli mutaxassis
professor L. Levitin, – O`zbekiston Respublikasining 1992-yil 8-dekabrda
qabul qilingan Konstitutsiyasida hozirgi zamon jamiyatlariga ularning
siyosiy-huquqiy tashkil etilishi nuqtai nazaridan zarur bo`lgan deyarli barcha
narsa mavjud. Shaxsning mustaqilligi, hokimiyatlarning
taqsimlanishi, mulkdorlik shakllarining xilma-xilligi, mafkuraviy
rang-baranglik, ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy plyuralizm,
boshqariladiganlarning roziligiga asoslangan hukumat singari va ko`plab boshqa
demokratik qadriyatlar konstitutsiyaviy
tuzumning prinsiplari sifatida tasdiqlanadi. Uzoq yillar davomida
totalitar-mustabid tartibotning xomxayol-demokratik niqobi bo`lib kelgan turli
ko`rinishdagi "sho`rochiliklar" barham toptirilgan".
Prezident Konstitutsiyaning kafili sifatida unga rioya qilinishining
etaloni hisoblanadi va shu nuqtai nazardan o`zi rahbarlik qilayotgan organlar va mansabdor shaxslarning faoliyatiga
baho beradi. U Konstitutsiyaning kafili sifatida
fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilish, O`zbekiston
Respublikasining davlat suverenitetini, uning
mustaqilligi hamda hududiy yaxlitligini muhofaza qilish, davlat
organlarining o`z vazifalarini bajarishlarini va muvofiqlashgan hamkorligini
ta'minlash, konstitutsiyaviy tuzumni mustahkamlash bo`yicha barcha sharoitlarni yaratish uchun zarur chora-tadbirlarni
ko`radi.
Konstitutsiyadan kelib chiqqan holda, Islom Karimov o`zining fundamental asarlarida O`zbekiston
taraqqiyotining strategik yo`nalishlarini belgilab berdi. Konstitutsiyani
kafolatlar ekan, davlat rahbari bevosita hamda davlat organlari orqali harakat
qiladi. Konstitutsiyaning kafili sifatida Prezident umuman Konstitutsiyani
himoya qilish mexanizmi ta'sirining samaradorligi uchun shaxsan javobgarlik
namunalarini ko`rsatmoqda. U davlatning
milliy manfaatlarini himoya qilish,
butun mamlakat hududida tinchlik,
barqarorlik va qat'iy konstitutsiyaviy tartibni kafolatlash bo`yicha o`z
majburiyatini bajarar ekan, xalq ishonchini munosib oqlamoqda.
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2001-yil 4-yanvarda e'lon
qilingan "O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini o`rganishni
tashkil etish to`g`risida"gi farmoni Konstitutsiyani kafolatlash va bu
maqsad uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishga qaratilgan.
Shunday qilib, birinchi prezidentimiz Islom Karimovning
Konstitutsiya haqidagi fikrlari, ta'kidlari va xulosalari ro`y berayotgan
konstitutsiyaviy jarayonlarni, O`zbekistonning ijtimoiy-siyosiy
rivojlanishining tarixiy shart-sharoitlarini, uning hozirgi holatini va
istiqbollarini, boy imkoniyatlarini o`rganish, chuqur tahlil va sintez qilish
natijalariga asoslangan.
Faxriddinov
Shohrux, Qarshi davlat universiteti talabasi.
Комментариев нет:
Отправить комментарий